Ενόψει της νέας καταδίκης της Ελλάδας απ’ το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για τις απάνθρωπες συνθήκες κράτησης των σωφρονιστικών ιδρυμάτων (υπόθεση Λογοθέτης και άλλοι κατά Ελλάδος), καθώς και της ριζικής αναδιάρθρωσης του Ουσιαστικού Ποινικού Δικαίου και του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας , καθίσταται επιτακτική και επίκαιρη παρά ποτέ η ανάγκη αποσυμφόρησης των φυλακών, χωρίς την πρόκληση κινδύνων για τη δημόσια ασφάλεια και διλημμάτων για το κοινό περί δικαίου αίσθημα, με απώτερο στόχο την αναβάθμιση των συνθηκών διαβίωσης των κρατουμένων από εξευτελιστικές σε ανθρώπινες.
Συγκεκριμένα, στην υπόθεση Λογοθέτης και άλλοι κατά Ελλάδος το ΕΔΑΔ καταδίκασε την Ελλάδα για παραβίαση του άρθρου 3 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, σύμφωνα με το οποίο:
«κανένα πρόσωπο δεν υποβάλλεται σε βασανιστήρια ή σε απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση ή τιμωρία»
Έκρινε, έτσι, το Δικαστήριο πως οι συνθήκες κράτησης στις φυλακές Ναυπλίου ήταν απάνθρωπες και εξευτελιστικές, πλήττοντας τον πυρήνα της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, κυρίως λόγω του υπερπληθυσμού τους, κάνοντας δεκτή την προσφυγή 16 Ελλήνων, Ρουμάνων, Ουκρανών, Τούρκων και Αμερικανών κρατουμένων, υποχρεώνοντας την Ελλάδα να καταβάλει, σε κάθε έναν από τους προσφεύγοντες, αποζημιώσεις που κυμαίνονται μεταξύ 5.000 και 15.000 ευρώ και 2.000 ευρώ από κοινού για δικαστικά έξοδα και δαπάνες.
Οι καταδικαστικές αυτές αποφάσεις του ΕΔΑΔ (βλ και Nieciecki v. Greece, προσωρινά κρατούμενου στις φυλακές Κορυδαλλού, καθώς και Tzamalis and Others v. Greece, με 14 προσφεύγοντες, φυλακισμένους στα Ιωάννινα) καταδεικνύουν και καταγράφουν την εθελοτυφλία ή αδιαφορία της ελληνικής κοινωνίας απέναντι σε ζητήματα εξευτελιστικής μεταχείρισης και τιμωρίας ανθρώπινων όντων και την επανειλημμένη παραβίαση θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων υπό τη σκέπη, την ανοχή ή τη συγκατάβαση της θεσμοθετημένης πολιτειακής εξουσίας.
Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία του Υπουργείου Δικαιοσύνης στα 34 κέντρα κράτησης σε όλη την χώρα βρίσκονται 12.703 φυλακισμένοι, όταν οι προβλεπόμενες θέσεις είναι για 9.2861. Στις φυλακές Κορυδαλλού διαβιούν 2270 κρατούμενοι έναντι 1070 θέσεων. Παρόμοια είναι η κατάσταση στα περισσότερα σωφρονιστικά ιδρύματα της χώρας, όπως για παράδειγμα στο κέντρο κράτησης Θεσσαλονίκης, όπου οι κρατούμενοι είναι 590, ενώ οι θέσεις 370.
Πρόσφατα, η πολιτεία, με στόχο την αποσυμφόρηση των φυλακών εισήγαγε με το νόμο 4205/2013 το θεσμό του κατ’ οίκον περιορισμού με ηλεκτρονική επιτήρηση υπόδικων, καταδίκων και κρατουμένων. Ο νέος αυτός θεσμός οιονεί εναλλακτικής έκτισης της ποινής στοχεύει, όπως αναφέρεται ρητά στην αιτιολογική έκθεση του οικείου νόμου, «να συμβάλει στην αποσυμφόρηση των φυλακών από ήδη κρατούμενους σε αυτές καταδίκους χωρίς κινδύνους για τη δημόσια ασφάλεια2».
Ειδικότερα, ηλεκτρονική επιτήρηση προβλέπεται τόσο κατά το στάδιο της προδικασίας ως περιοριστικός όρος που προηγείται της προσωρινής κρατήσεως όσο και κατά το στάδιο της έκτισης της προβλεπόμενης ποινής ως εκούσια οιονεί εναλλακτική ποινή που συμπλέει με τον γνωστό θεσμό της υπό όρων απόλυσης. Ο εκούσιος χαρακτήρας της υπαγωγής στην ηλεκτρονική επιτήρηση αίρει τις αμφιβολίες σχετικά με την σύμπνοια του θεσμού με τις συνταγματικές επιταγές της προστασίας του ιδιωτικού απορρήτου και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, στο βαθμό, βεβαίως, που εξαιρούνται της επιτήρησης βασικές προσωπικές εκφάνσεις της ζωής του κρατουμένου, ενώ ο αποκλεισμός όσων τέλεσαν εγκλήματα ιδιαίτερης ποινικής απαξίας απ’ την δυνατότητα εισαγωγής σε ηλεκτρονική επιτήρηση (π.χ. βιασμού, ανθρωποκτονίας από πρόθεση) διατηρεί την ισορροπία μεταξύ της ανάγκης αποσυμφόρησης των φυλακών και ικανοποίησης του κοινού περί δικαίου αίσθημα.
Η ηλεκτρονική επιτήρηση ως περιοριστικός όρος έχει ως σκοπό την υποκατάσταση της προσωρινής κρατήσεως ώστε αυτή να επιβάλλεται ως το απολύτως έσχατο μέτρο δικονομικού καταναγκασμού, ενώ ως εναλλακτικός τρόπος έκτισης της ποινής, ύστερα απ’ την έκτιση μέρους αυτής εντός του σωφρονιστικού ιδρύματος, στοχεύει στη σταδιακή και ομαλή μετάβαση για τον κατάδικο από το καθεστώς στέρησης της ελευθερίας στην ελεύθερη κοινωνική ζωή, με απώτερο στόχο και των δυο εκφάνσεων αυτής την αποσυμφόρηση των ελληνικών φυλακών και τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των κρατουμένων.
Αξίζει, τέλος, να σημειωθεί και η αντίθετη, μειοψηφούσα κατά τη σύνταξη της αιτιολογικής εκθέσεως, γνώμη, κατά την οποία η προσθήκη νέων ποινικών μέτρων συνεπάγεται το φαινόμενο της επέκτασης του ιστού του ποινικού ελέγχου (“net widening”). Σύμφωνα με την άποψη αυτή, τα νέα μέτρα αντί να εφαρμοστούν σ’ ένα μέρος του πληθυσμού που βρίσκεται στις φυλακές, οδηγώντας στην αποσυμφόρηση τους, επιβάλλονται στην πράξη σε πρόσωπα που, αν τα μέτρα αυτά δεν υπήρχαν, δεν θα κατέληγαν σε αυτές επιβαρύνοντας εντέλει το σωφρονιστικό σύστημα, το οποίο και επιδιώκουν να ελαφρύνουν.
Ανακεφαλαιώνοντας, η σωρεία καταδικαστικών αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου κατά της Ελλάδος καθώς και τα επίσημα στατιστικά στοιχεία για την κατάσταση στα σωφρονιστικά ιδρύματα της χώρας αναδεικνύουν τις –ήδη γνωστές- απάνθρωπες και εξευτελιστικές συνθήκες κράτησης των κρατουμένων σ’ αυτά ως ένα σύγχρονο πρόβλημα μείζονος κοινωνικής σημασίας, αποκαλύπτοντας παράλληλα την υποβαθμισμένη θέση της αξιοπρέπειας του ανθρώπου στο βάθρο των αξιακών προτύπων της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας. Εναλλακτικά μέτρα έκτισης ποινής και περιοριστικών όρων, όπως η ηλεκτρονική επιτήρηση κατ’ οίκον, με σκοπό την αποσυμφόρηση των φυλακών και την ειδική πρόληψη δια του σωφρονισμού του δράστη, κινούνται, κατά την άποψη του γράφοντος, προς τη σωστή κατεύθυνση, καίτοι από μόνα τους δεν επαρκούν, διότι σέβονται συγχρόνως τόσο την προσωπικότητα του δράστη όσο και την ανάγκη ικανοποίησης του κοινού περί δικαίου αισθήματος. Μοναδική αρμόδια να επιβεβαιώσει ή να διαψεύσει τις ανωτέρω προσδοκίες καθίσταται η καθημερινή πρακτική του μηχανισμού ποινικής καταστολής και του σωφρονιστικού συστήματος, που οφείλει, με τη σειρά της, να ενσωματώσει στο αξιακό της σύστημα τη θεμελιώδη αρχή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Θωμάς Καλοκύρης
Greek 
English 
French 
Chinese 
German