Κάθε σύμβαση εμπεριέχει ένα πλέγμα δικαιωμάτων και υποχρεώσεων μεταξύ των συμβαλλομένων. Γεννάται, δηλαδή, υποχρέωση στο πρόσωπο του ενός για εκπλήρωση μιας παροχής στο πρόσωπο του άλλου, που συνοδεύεται με αντίστοιχο δικαίωμα σε αντιπαροχή. Για παράδειγμα, ο πωλητής αναλαμβάνει την υποχρέωση («ενοχή») να πωλήσει ένα προϊόν («παροχή»), και ο αγοραστής αναλαμβάνει την υποχρέωση να πληρώσει το τίμημα («αντιπαροχή»), ο εκμισθωτής να νοικιάζει το σπίτι του και ο μισθωτής να πληρώνει το νοίκι, η τράπεζα να χορηγήσει ένα δάνειο και ο δανειολήπτης να το πληρώνει κ.τ.λ.
Τι γίνεται, όμως, σε περίπτωση που η παροχή είναι αδύνατη για λόγους που δεν έχει ευθύνη ο οφειλέτης, όπως, εν προκειμένω, λόγω της επιδημίας του COVID-19 και της αναστολής της οικονομικής δραστηριότητας;
Κατά τη γνώμη του γράφοντος, η επέλευση της πανδημίας του κορωνοϊού στοιχειοθετεί ανωτέρα βία και ενεργοποιεί τις αντίστοιχες ρήτρες που έχουν συμπεριληφθεί στην πλειονότητα των ιδιωτικών συμβάσεων. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, που το παράδειγμα μιας πανδημίας συχνά αναγράφεται στις ρήτρες αυτές ως το μείζον, που δικαιολογεί και το έλασσον, δηλαδή την εφαρμογή της ρήτρας και σε ηπιότερες περιστάσεις. Η ενεργοποίηση της ρήτρας αυτής μπορεί να επιφέρει, για παράδειγμα, την αναπροσαρμογή του μισθώματος και την αναστολή προθεσμιών για άσκηση αξιώσεων ή την αναπροσαρμογή ενός δανείου. Όμως, δε χρειάζεται να προσφύγουμε στις συνομολογημένες ρήτρες για να φτάσουμε σ’ αυτό το αποτέλεσμα. Αρκεί να προσφύγουμε απευθείας στο νόμο.
Κατά τα άρθρα 335 και 336 ΑΚ, όταν κατά την εκπλήρωση της η παροχή είναι ολικά ή μερικά αδύνατη, ο οφειλέτης απαλλάσσεται από κάθε υποχρέωση εξαιτίας αδυναμίας να εκπληρώσει την παροχή, αν αποδείξει, ότι η αδυναμία οφείλεται σε γεγονός για το οποίο δεν έχει ευθύνη. Ανυπαίτια είναι η παροχή, όταν αυτή οφείλεται σε τυχαίο (ανυπαίτιο) γεγονός, ήτοι κάθε περιστατικό, το οποίο δεν προέρχεται από δόλο ή αμέλεια του. Κατά το άρθρο 380 του ίδιου Κώδικα: «αν η παροχή του ενός από τους συμβαλλομένους είναι αδύνατη από γεγονός για το οποίο αυτός δεν έχει ευθύνη, απαλλάσσεται και ο άλλος συμβαλλόμενος από την αντιπαροχή και την αναζητεί, αν τυχόν την κατέβαλε, κατά τις διατάξεις για τον αδικαιολόγητο πλουτισμό».
Ο ίδιος ο νόμος, επομένως, μας δίνει την απάντηση, πως ο αόρατος νομικός δεσμός όλων των συμβάσεων είναι η γενική αρχή του δικαίου ότι «κανείς δεν υποχρεούται στα αδύνατα». Kατ’ ερμηνευτική εφαρμογή του νόμου, καθίστανται νομικά έωλες όλες οι ιδιωτικού δικαίου συμβάσεις εξαιτίας της επέλασης του COVID-19, ήτοι τινάζεται στον αέρα η «νομική ασπίδα» της παγωμένης ιδιωτικής οικονομίας.
Ο νόμος δε προβλέπει ευθέως το ενδεχόμενο της μη εφαρμογής του. Μεταξύ άλλων αυτό θα αναιρούσε και τη ρυθμιστική του λειτουργία. Ούτε όμως η δικαιοσύνη μπορεί να δώσει τη λύση, καθότι τα δικαστήρια παραμένουν κλειστά επ’ αόριστον, με αποτέλεσμα το κενό να μη μπορεί να καλυφθεί με τη διαπλαστική ενέργεια των δικαστικών αποφάσεων.
Μία πανδημία αλλάζει άρδην τις ανάγκες της πολιτείας και, ίσως, κρίνεται σκόπιμη μια νομοθετική πρωτοβουλία. Μια νομοθετική πρωτοβουλία για την περιοριστική επίκληση της πανδημίας ως λόγο αναπροσαρμογής των συμβάσεων. Θα μπορούσε, για παράδειγμα, να προβλεφθεί ρητά η δυνατότητα της κατά περίπτωση προσαρμογής μιας σύμβασης με εξώδικη γνωστοποίηση με κάθε πρόσφορο μέσο από τον οφειλέτη προς τον δανειστή του. Σε περίπτωση διαφωνίας να προβλεφθεί ρητά η δυνατότητα προσφυγής των μερών είτε στην διαμεσολάβηση είτε, εφόσον δεν μπορεί να υπάρξει συμφωνία, στη διαιτησία για την έκδοση δεσμευτικής απόφασης.
Και οι δύο θεσμοί εναλλακτικής επίλυσης των διαφορών, η διαμεσολάβηση και η διαιτησία, μπορούν ευχερώς να οργανωθούν εξ αποστάσεως, με ηλεκτρονικά μέσα, και να δώσουν έγκαιρα λύσεις.Είναι κρίμα να μην εκμεταλλευτούμε τις δυνατότητες των θεσμών αυτών για την διόρθωση των κακώς κειμένων της ιδιωτικής μας οικονομίας, που αργά ή γρήγορα θα πρέπει να γίνει, λόγω των ανυπολόγιστων ακόμη πληγμάτων που θα επιφέρει η επέλαση της πανδημίας.
Έχουμε ευθύνη να ορθώσουμε το ανάστημα του Δικαίου απέναντι στην απρόβλεπτη, γενική και δραματική επιδείνωση των συνθηκών εις βάρος των πολιτών και της οικονομίας μας.
Θωμάς Στεφ. Καλοκύρης
Δικηγόρος ΜΔΕ
Greek 
English 
French 
Chinese 
German